Chăn nuôi bò là một bộ phận quan trọng trong ngành chăn nuôi vì nhu cầu các sản phẩm thịt vả sữa bò trên thị trường rất lớn. Trước đây, việc chăn nuôi bò chủ yếu là để lấy sức kéo phục vụ cho việc cày cấy, đồng áng và kéo xe, thồ hàng, một số hoạt động chăn nuôi, chọn giống phục vụ cho một số mục đích đặc biệt như đua bò, đấu bò, chọi bò nhưng không phô biến bằng. Hiện nay, việc chăn nuôi bò chủ yếu là để lấy thịt và lấy sữa hoặc kiêm dụng. Bởi vậy việc lựa chọn thức ăn và khẩu phần ăn phù hợp cho bò là việc rất quan trọng, quyết định đến chất lượng và lợi nhuận củ người chăn nuôi.

Cách chuyển hóa năng lượng khẩu phần ăn của bò

Xác định năng lượng thô (GE) khi đốt cháy hoàn toàn một đơn vị khối lượng thức ăn, phụ thuộc vào hàm lượng các chất hữu cơ khi bị oxy hóa và biểu thị qua tỷ lệ carbon và hydro so với ôxy. Thức ăn chứa nhiều mỡ và dầu thực vật thì năng lượng thô cao và thức ăn chứa nhiều tinh bột thì thấp năng lượng. Hầu hết các loại thức ăn thông thường có giá trị năng lượng thô khoảng 18,4 MJ. Năng lượng tiêu hóa (DE) là năng lượng của tổng các chất hữu cơ thức ăn tiêu hóa. Năng lượng tiêu hóa là phần còn lại từ năng lượng thô của thức ăn ăn vào trừ đi năng lượng thô của phân thải ra. Năng lượng tiêu hóa phụ thuộc vào tỷ lệ tiêu hóa năng lượng của bò. Năng lượng trao đổi (ME) là năng lượng các chất hữu cơ thức ăn sau khi đã được tiêu hoá, hấp thu và tham gia vào quá trình trao đổi chất trong cơ thể động vật. Năng lượng thuần (NE) là năng lượng trao đổi không mất qua sinh nhiệt; tính bằng hiệu số của năng lượng trao đổi (ME) với sinh nhiệt (HI). NE có 2 dạng dùng cho duy trì hoạt động sống bình thường (NEm) và sản xuất thịt (NEg). NE là phần năng lượng hữu ích cuối cùng trong quá trình chuyển hóa năng lượng của thức ăn trong cơ thể bò thịt.

Theo McDonal (2010), giá trị dinh dưỡng của thức ăn cung cấp cho vật nuôi được chuyển hoá từ GE thành NE đáp ứng nhu cầu duy trì và sản xuất. Các mức chuyển hoá năng lượng từ GE sang DE hay ME sang NE dựa trên hệ số k nhất định. Hệ số này được tính dựa trên giá trị hữu dụng của sự chuyển hoá năng lượng với các hệ số qui đổi tương đương. Vì đối tượng nghiên cứu là bò thịt vỗ béo nên năng lượng duy trì và sản xuất có thể tính chung với nhau qua hệ số kmp.  Đây là hệ số mô tả hiệu quả sử dụng năng lượng qua các phương trình km và kp (tăng khối lượng, sản xuất…) nhưng đối tượng là bò thịt thì kp là kg được giới thiệu là km = 0,35qm + 0,503 và kg = 0,78qm + 0,006.

Năng lượng duy trì và sản xuất được tính thông qua hệ số kmp: kmp = (NEm + NEg)/[(NEm/km) + (NEg/kg)] = (NE)/[(NEm/km) + (NEg/kg)]

Cách lựa chọn thức ăn cho bò

Để bò có tốc độ lớn nhanh nhất thì lượng thức ăn đảm bảo năng lượng cao được ăn vào hàng ngày là 2,5% trọng lượng cơ thể. Ví dụ, bò nặng 200kg cần khoảng 5kg vật chất khô trong một ngày, còn thức ăn thô xơ khoảng 15 – 20kg. Khẩu phần hoàn chỉnh là đủ tất cả các chất dinh dưỡng cần thiết cho bò. Bò có thể tự do lựa chọn sau khi đã trộn lẫn hoàn toàn cả hai loại thức ăn tinh và thô với nhau. Phương pháp cho ăn và tập cho bò ăn thức ăn tinh vô cùng quan trọng. Lúc đầu nên cho bò ăn nhiều thức ăn thô xanh, ít thức ăn tinh để bò làm quen với khẩu phần năng lượng cao. Nếu ngay từ đầu bò ăn nhiều thức ăn tinh có thể bị chết do ngộ độc axít (acidosis). Thức ăn thô xanh cần sử dựng kết hợp với thức ăn tinh để tạo ra một khẩu phần ăn hoàn chỉnh.

Khẩu phần ăn cho bò nhốt chuồng bao gồm: thức ăn thô xanh, phụ phẩm, thức ăn tinh, thức ăn bổ sung khoáng và vitamin. Căn cứ vào nguồn thức ăn sẵn có để lựa chọn các nguyên liệu chính như sau:

Thức ăn thô xanh trong khẩu phần ăn cho bò

Thức ăn thô cho bò là các loại cỏ và các phụ phẩm nông nghiệp có sẵn tại Việt Nam. Chúng ta có thể cho bò thả rông để ăn các loại ỏ tự nhiên, kết hợp cùng các loại cỏ trồng tại vườn. Nếu diện tích trồng cỏ chăn nuôi lớn, bà con nên sử dụng các công cụ hỗ trợ băm cỏ. Trung bình mỗi con bò có khả năng ăn từ 20 -40 kg cỏ, rau mỗi ngày.

Ngoài ra, nếu thức ăn tươi khan hiếm, bà con có thể ủ chua thức ăn cho bò với công thức phối trộn như sau:

• Rơm rạ, cỏ khô: 3-4 kg
• Rơm ure: 100 kg rơm phối trộn 4 kg ure, 100 lít nước và 4 kg mật rỉ đường. Nén chặt rơm thành từng lớp dày 2 tấc, rưới nước đã hòa lẫn ure vào giữa các lớp, đậy kín ủ trong 7 -10 ngày và đem cho bò ăn. Chỉ nên cho ăn với lượng 7 -10kg/con/ngày khi vỗ béo bò

Bà con có thể bổ sung thêm phế phẩm công nghiệp chế biến như: vỏ hoặc lõi dứa, ngọn mía, xác mía, rơm rạ, rau quỉ quả bị giập nát, hư hại, thải bỏ, xác bã đậu nành, dừa, xác mì, bã bia, bã rượu, mật rỉ đường… vào khẩu phần ăn của bò thịt. Nên cho ăn  không quá 10 kg/con/ngày.

Thức ăn tinh hỗn hợp trong khẩu phần ăn cho bò

Các loại sắn nghiền, ngô nghiền, khô dầu lạc, bột keo dậu. Thức ăn tinh hỗn hợp… chiếm 40-45% vật chất khô trong khẩu phần.

Trên cơ sở các loại nguyên liệu thức ăn trên, bổ sung khoáng và vitamin phối hợp thành khẩu phần thức ăn tinh hoàn chỉnh để cho bò ăn theo 4 công thức (xem bảng)

Để tăng năng suất lao động, giảm giá thành thức ăn và tận dụng triệt để nguồn thức ăn nên đầu tư máy băm cỏ, máy nghiền thức ăn vào việc chế biến thức ăn cho bò nhốt chuồng.

Sau khi phối trộn hỗn hợp trên làm thức ăn tinh cho bò thịt, bà con có thể sử dụng máy ép thành cám viên cho bò ăn với lượng từ 3 -4 kg/con/ngày. Để tiết kiệm thời gian và chi phí thuê nhân công chế biến thức ăn cho bò, bà con có thể đầu tư máy xay nghiền đa năng có 3 chế độ: băm cỏ, xay cua cá, nghiền bột khô làm thức ăn tinh cho bò thịt, vừa tiết kiệm chi phí chăn nuôi, vừa đảm bảo đủ lượng thức ăn khổng lồ cho đàn gia súc.

Thức ăn bổ sung khoáng trong khẩu phần ăn cho bò

Các chất khoáng có vai trò rất quan trọng đối với gia súc nhai lại. Do thức ăn của bò có nguồn gốc thực vật nên khẩu phần thường thiếu cả khoáng đa lượng và khoáng vi lượng.

Thức ăn giàu khoáng là nhóm nguyên liệu thức ăn có hàm lượng các chất khoáng cao để tham gia vào quá trình cấu tạo xương và các bộ phận khác.

Nhóm thức ăn giàu khoáng gồm có: bột sò, vỏ cua, vỏ ốc, vỏ trứng, bột xương, bột đá,…

Trong thực tế, việc cung cấp từng chất khoáng riêng rẽ sẽ gặp nhiều khó khan, đặc biệt là khoáng vi lượng – với số lượng nhỏ, khó định lượng chính xác. Vì vậy, cần phối hợp nhiều loại khoáng với nhau dưới dạng premix khoáng, dùng để trộn với các loại thức ăn tinh

Ví dụ dưới đây là công thức phối trộn thức ăn bổ sung khoáng vỗ béo bò như sau:

• 6 kg vôi, 6.6 kg muối
• 1 kg khoáng, cám 20 kg Rỉ mật 6.8 kg

Trộn hỗn hợp vôi, muối, khoáng, rỉ mật trước cho đồng đều rồi mới trộn với cám. Sau đó sử dụng máy ép cám viên 3A ép thành cám viên cho bò ăn dễ dàng.

Bánh dinh dưỡng vỗ béo bò. Trộn 5-7% vôi, 2% muối, 2-3% khoáng, 4% xi măng, 5-8% ure, 37-40% rỉ mật trước, sau đó thêm 35-40% cám và trộn đều, rồi đưa vào máy ép cám viên để tạo hình cho bò ăn với lượng 2 kg/con/ngày, giúp bò tăng trọng nhanh.

Một số thức ăn bổ sung khác trong khẩu phần ăn cho bò

Cung cấp đủ nước sạch khoảng 10% thể trọng hàng ngày cho bò uống.

Một số loại thức ăn được thêm vào khẩu phần với số lượng nhỏ để cân bằng một số chất dinh dưỡng thiếu hụt như chất đạm, khoáng và vitamin,…Trong số các loại thức ăn bổ sung, quan trọng nhất là ure và hỗn hợp khoáng.

Khẩu phần ăn cho bò và cách xây dựng khẩu phần ăn cho bò

Để xây dựng được khẩu phần, cần các yếu tố sau đây:

• Phải biết đầy đủ và chính xác thành phần hóa học và giá trị dinh dưỡng của các loại thức ăn dự kiến đưa vào sử dụng
• Nắm được tiêu chuẩn ăn (tức là nhu cầu dinh dưỡng) của đối tượng cần tính toán
• Biết khả năng thu nhận và giới hạn sử dụng các loại thức ăn khác nhau trong khẩu phần
• Giá nguyên liệu, thức ăn dự kiến đưa vào khẩu phần

Có một cách lên khẩu phần ăn đơn giản, cho phép chủ động sử dụng những loại thức ăn sẵn có trong mỗi gia đình là xây dựng một khẩu phần thức ăn cơ sở, sau đó bổ sung thức ăn tinh, tùy theo năng suất sữa và  phát triển của bò ở giai đoạn cuối.

Ví dụ dưới đây là một số khẩu phần thức ăn cơ sở cho bò đang tiết sữa, có khối lượng cơ thể khoảng 400 kg. Những khẩu phần ăn này đáp ứng nhu cầu duy trì cho bò mang thai giai đoạn đầu và có năng suất sữa 5 kg/ngày:

Kĩ thuật nuôi bò vỗ béo không khó, nhưng cần quý vị hiểu đúng, nắm chắc kiến thức, áp dụng chính xác theo chỉ dẫn để thu được kết quả tốt nhất.

Một trong những “bí kíp” để vỗ béo bò tốt nhất chính là cách phối trộn và tỉ lệ thức ăn tinh cho bò thịt đúng chuẩn, giúp bò tăng trọng nhanh, lượng đạm trong thịt bò tối đa, tránh lượng mỡ thừa, cho năng suất và sản lượng thịt lớn nhất.

Chúc đàn bò của quý vị và bà con khỏe mạnh, mau ăn, chóng lớn và cho nhiều thịt và sữa.